Ιστορία

Άγιος Ανδρέας Αμπελοκήπων

Το γνωστό γραφικό πέτρινο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, που βρίσκεται στην πλατεία Αγγέλου Πυρρή δίπλα στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, έχει μια ιστορία 400 περίπου ετών.  Από τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε προκύπτει ότι χρησιμοποιήθηκε στα μέσα του 17 ου αιώνα ως ναΰδριο κοιμητηρίου.

            Ερευνώντας  το ιστορικό του γυρίζουμε τέσσερις αιώνες πίσω, για να αναφέρουμε ενδιαφέροντα ιστορικά γεγονότα:

             Ο ιατροφιλόσοφος Πέτρος Παπασταμάτης (γιος του ιερέα Σταμάτη Πετράκη από τη Δημητσάνα) εκάρη μοναχός και πήρε το όνομα «Παρθένιος». Στην αρχή εμόνασε και έπειτα ηγουμένευσε στη Μονή Αγίου Ιωάννου στον Καρέα. Επειδή όμως είχε συνεχείς ενοχλήσεις από κακοποιούς και υπέφερε από το πολύ κρύο, ήρθε στην Αθήνα, για να μπορεί παράλληλα να βρίσκεται κοντά στους ασθενείς που ζητούσαν τη βοήθειά του.

            Τότε με δικά του χρήματα, το 1673, εγκαινίασε τη μικρή μονή του Κουκοπούλη (γνωστή ως Μονή Πετράκη), που βρισκόταν βόρεια του σημερινού νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» και στην οποία άφησε ολόκληρη την περιουσία του. Την εποχή εκείνη δημιούργησε νεκροταφείο με ναΰδριο τον Άγιο Ανδρέα στο σημείο όπου τρεις αιώνες αργότερα κτίστηκε το Ιπποκράτειο νοσοκομείο.

            Με το πέρασμα του χρόνου, μη έχοντας φροντίδα, το εκκλησάκι σχεδόν ερειπώθηκε. Στις αρχές του 1830 ο Στυλιανός Ρέγκλης, αξιωματικός των «τακτικών» του φιλέλληνα Γάλλου στρατηγού βαρόνου Κάρολου - Νικολάου Φαβιέρου, επισκεύασε το ερημοκλήσι του Αγίου Ανδρέα. Στην πράξη του αυτή οδηγήθηκε από ευλαβή ανάμνηση του επιτυχημένου εγχειρήματος που έλαβε χώρα στη γιορτή του Πρωτοκλήτου (29 προς 30 Νοεμβρίου 1826) για ανεφοδιασμό των πολιορκούμενων αγωνιστών της Ακρόπολης, κατορθώνοντας ύστερα από σκληρή μάχη σώμα με σώμα να σπάσει την πολιορκία του Κιουταχή και να μπει στο «κάστρο». Το Νοέμβριο του 1826 η κυβέρνηση ανέθεσε στον Φαβιέρο να ανεφοδιάσει τους πολιορκημένους στην Ακρόπολη αγωνιστές. Τη νύχτα της 29^ης προς 30^ης Νοεμβρίου ο γενναίος φιλέλληνας, ύστερα από σκληρή μάχη, κατόρθωσε να μπει στο «κάστρο», όπου παρέμεινε έως την παράδοσή του στους Τούρκους, στις 25 Μαΐου 1827.

            Στα τέλη του 19^ου αιώνα το νεκροταφείο μεταφέρθηκε στην περιοχή της νέας Ελβετίας, αλλά ευτυχώς το εκκλησάκι έτυχε ιδιαίτερης φροντίδας. Αυτό αποδεικνύεται από το κενοτάφιο της μικρής Αγίας Τράπεζας, όπου αναγράφεται με ανάγλυφα γράμματα το εξής κείμενο: «Ηγουμενεύοντος Αρχιμανδρίτου Διονυσίου Βερσή, ο ιερός ούτος ναός ανεκαινίσθη ιδία αυτού δαπάνη εν έτει σωτηρίω 1872. Υπάρχει όμως και άλλη πραγματικά συγκλονιστική μαρτυρία. Στο «Κατασάρκιον», το οποίο από τότε φυλάσσεται (με μεγάλες φθορές από το χρόνο και την υγρασία του περιβάλλοντος) επάνω στην Αγία Τράπεζα αναφέρεται το ακόλουθο κείμενο: «Ως ζωηφόρος ως Παραδείσου ωραιότερος όντως και παστάδος πάσης βασιλικής αναδέδεικται λαμπρότερος Χριστέ ο τάφος Σου η πηγή της ημών Αναστάσεως. Καθιερώθη παρά του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Αθηνών Θεοφίλου 1872». 

            Αναφέρεται ότι, όταν στα τέλη της δεκαετίας του 1870 έσκαβαν για να θεμελιώσουν το εκπαιδευτήριο Μαρασλή (που αργότερα έγινε νοσοκομείο, το γνωστό Ιπποκράτειο) αλλά και το παρακείμενο εργοστάσιο φανελοποιίας του Άγγελου Πυρρή, έβρισκαν οστά που προέρχονταν από τους τάφους του καταργημένου κοιμητηρίου.

            Το ναΰδριο είναι βασιλικού ρυθμού, χτισμένο με χοντρούς πέτρινους τοίχους και ήταν στρωμένο με γκρίζες πέτρινες πλάκες. Δείγματα της παλαιότητάς του αποτελούν και οι σωζόμενες αγιογραφήσεις των Αγίων Αρχαγγέλων στις κόγχες του ιερού βήματος, καθώς και τα υπολείμματα αγιογραφήσεων, στον αριστερό τοίχο, των αγίων Φιλοθέης, Σπυρίδωνος και Διονυσίου.

            Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάσταση προσφύγων στη γύρω περιοχή αλλά και του πλήθους ασθενών μέσα στο νοσοκομείο έγινε μια επέκταση στο χώρο που χρησίμευε ως αυλή, με σανίδες και πισσόχαρτα τόσο στα τοιχώματα όσο και στην οροφή.  

            Τη δεκαετία του 1950 απομάκρυναν την ξύλινη προσθήκη και έγινε μια νέα επέκταση με πέτρινη αναστήλωση, που εξακολουθεί να υπάρχει μέχρι και σήμερα. Η οριστική αυτή μορφή του ναού πραγματοποιήθηκε με δαπάνες της χήρας του διπλωμάτη και πρεσβευτή Αλέξανδρου Δαλιέτου, στη μνήμη του συζύγου της, ο οποίος σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα.

            Υπήρξαν επίσης και άλλες προσφορές, όπως της Μαρίας Σίμου (το γένος Ευγενίδη), καθώς και του ιδιοκτήτη πλυντηρίου - βαφείου Θεόδωρου Γιαννούση, ο οποίος πρόσφερε τα φωτιστικά, το νερό και την εξωτερική εικόνα του Αγίου Ανδρέα. Τα σχέδια και η επίβλεψη έγιναν από τον καθηγητή και ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο, ο οποίος την ίδια εποχή πρόσφερε τις υπηρεσίες του και στην αναστήλωση του ιερού ναού των Αγίων Πάντων επί της οδού Αναστασίου Τσόχα. Η τελευταία αυτή επέκταση και διαμόρφωση έγινε όταν ηγούμενος της Ιεράς Μονής Πετράκη (στην οποία ο Άγιος Ανδρέας ανήκει ως μετόχι) ήταν ο Χρυσόστομος Γρηγοριάδης.

            Ο Άγιος Ανδρέας έχει πάντοτε ιερέα που υπάγεται στη Μονή Πετράκη. Από την 1^η Σεπτεμβρίου 1983 έως και τις αρχές του 2000 ιερουργούσε ο μοναχός Χρυσόστομος (κατά κόσμον Κωνσταντίνος Καπότας), προερχόμενος από την Ιερά Μονή Σταυρονικήτα του Αγίου Όρους. Τον διαδέχθηκε ο Αρχιμανδρίτης Χριστοφόρος. Μάλιστα, η ασκητική μορφή και η πραότητα του χαρακτήρα του μοναχού Χρυσοστόμου είχαν προσελκύσει πολλούς ευλαβείς προσκυνητές, οι οποίοι εκφράζονταν με κολακευτικά λόγια για το έργο του.

            Πρέπει ακόμα να αναφερθεί ότι επί πενήντα περίπου χρόνια πρόσφερε εθελοντικά τις υπηρεσίες της στο ναό η παλαιά Αμπελοκηπιώτισσα Αφροδίτη Μαρουδά. Ο ναός πανηγυρίζει στις 30 Νοεμβρίου.

Πηγή: Από το βιβλίο: Παραδείση Κ. Νικολάου, "Οι Αμπελόκηποι-Περιήγηση στις αναμνήσεις μιας γειτονιάς", τόμος Β', Έκδοση Γ', Εκδόσεις ΕΑΜΕ Μικρός Ρωμηός, Αθήνα 2010, σελ.71-74   

1907 Μετόχι Ιεράς Μονής Ασωμάτων Πετράκη Άγιος Ανδρέας δίπλα στο Ιπποκράτειο.

Πίσω από τον ναό φαίνονται το σπίτι του Άγγελου Πυρρή το οποίο κατασκευάστηκε γύρω στα 1890 και αριστερά οι καμινάδες του εργοστασίου των υφασματοβιομήχανων  αδελφών Πυρρή που δραστηριοποιούνταν στην παραγωγή πετσετών και μάλλινων - βαμβακερών φανέλων.

Την ίδια χρονιά 1907 μάλιστα μετά από επεισοδιακές δημοτικές εκλογές επανεκλέγεται ο Σπύρος Μερκούρης (10694 ψήφους) έναντι του αντιπάλου του Άγγελου Πυρρή (8415 ψήφοι).

Πηγή: https://oiambelokhpoithskardiasmas.blogspot.com